Badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego (przełyku, żołądka i dwunastnicy) za pomocą endoskopu-. przyrządu, który pozwala na obejrzenie wnętrza przewodu pokarmowego. W przypadku gastroskopii endoskop nazywany jest gastroskopem, którego nazwa pochodzi od połączenia słów: "gastro" (żołądek) i "skopia" (z greckiego "patrzę").

We współcześnie stosowanym, nowoczesnym sprzęcie na końcu giętkiego, elastycznego aparatu umieszczona jest mikrokamera (CCD)o  szerokim kącie widzenia, która rejestruje kolorowy obraz,  przesyłany następnie do  procesora  i cyfrowo przetwarzany. Uzyskany obraz jest wyświetlany  na monitorze wysokiej rozdzielczości (HD). Obraz w postaci  zdjęć cyfrowych może być rejestrowany na nośniku cyfrowym (pendrive lub płyta CD). W razie potrzeby przez kanał biopsyjny gastroskopu  wprowadza się narzędzia endoskopowe pozwalające na pobranie materiału do  badania (histopatologicznego lub  mikrobiologicznego )oraz do szybkiej (5-60min) oceny obecności bakterii Helicobacter pylori w błonie śluzowej żołądka  za pomocą tzw. testu urazowego. Wnętrze przewodu pokarmowego nie ma unerwienia czuciowego- stąd moment pobierania materiału nie jest odczuwany przez chorego, umiarkowanie wydłuża badanie i nie wpływa na jego bezpieczeństwo. 

Może być diagnostyczny lub terapeutyczny (zabiegowy).

Pozwala na dokładną ocenę błony śluzowej górnego odcinka przewodu pokarmowego.. Podczas badania ocenia się  ruchomość oraz podatność na bodźce mechaniczne ścian przełyku, żołądka i dwunastnicy, przebieg fałdów, rysunek naczyń krwionośnych, rodzaj i objętość  treści płynnej. Gastroskopia diagnostyczna należy do badań bezpiecznych i dlatego może być wykonywana zarówno w warunkach szpitalnych, jak również ambulatoryjnie. Najczęściej celem badania jest diagnostyka (rozpoznawanie) chorób przewodu pokarmowego, między innymi:

• choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy
• zapalenia błony śluzowej przełyku, żołądka, dwunastnicy
• chorób bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych
• uszkodzeń  spowodowanych działaniem czynników chemicznych: kwasów i zasad, żółci, niektórych leków (niesterydowe leki przeciwzapalne- Ketonal,Naproxen,Diclofenac,Ibuprofen, kwas acetylosalicylowy-Polopiryna, Aspiryna, Polocard, Acard,   tetracykliny, preparaty żelaza i potasu).
• choroby refluksowej (GERD)
• poszukiwanie przyczyny niedokrwistości
• poszukiwanie miejsca krwawienia
• diagnostyka  łagodnych i złośliwych zmian nowotworowych

• tamowanie krwawień (techniki iniekcyjne, klipsowanie, techniki termiczne- APC(argon), sonda HPU)
• usuwanie polipów (polipektomia) lub zmian płaskich (mukozektomia)
• usuwanie zmian naczyniowych (angiodysplazje) za pomocą koagulacji argonowej(APC)
• usuwanie ciał obcych 
• opaskowanie i obliteracja żylaków przełyku 
• wytwarzanie przetok odżywczych (przezskórna endoskopowa gastrostomia – PEG ) u osób nie mogących odżywiać się samodzielnie  z przyczyn onkologicznych lub neurologicznych.

Gastroskopię powinien wykonywać wykwalifikowany personel (lekarz posiadający odpowiednie uprawnienia przy asyście pielęgniarki endoskopowej).  Niezwykle  ważnym czynnikiem wpływającym na jakość i bezpieczeństwo  wykonywanego badania  jest  odpowiednio długi staż  pracy lekarzy i pielęgniarek w zakresie endoskopii gastroenterologicznej,  przebyte przeszkolenia w ośrodkach referencyjnych oraz  liczba wykonanych wcześniej zabiegów diagnostycznych, oraz  terapeutycznych.

Badanie powinno być wykonane u wszystkich osób po 45 roku życia mających istotne dolegliwości brzuszne. Należy również bezwzględnie  wykonać takie badanie niezależnie od wieku pacjenta   gdy istnieją uzasadnione  wątpliwości diagnostyczne lub pojawią się objawy alarmujące: utrata masy ciała, niedokrwistość, zaburzenia połykania(dysfagia), bolesne połykanie(odynofagia), podejrzenie krwawienia do przewodu pokarmowego – krwiste lub fusowate wymioty, smolisty lub krwisty stolec).

• Podejrzenie choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy
• Objawy dyspeptyczne (ból, dyskomfort zlokalizowany w górnej części brzucha) trwające powyżej 4  tygodni, które nie ustępują mimo prób leczenia  objawowego 
• Objawy dyspeptyczne z towarzyszącymi objawami alarmującymi (postępująca, niezamierzona utrata masy ciała, wymioty, zaburzenia połykania, niedokrwistość)
• Dysfagia (problemy z przełykaniem) i odynofagia (bolesne przełykanie)
• Ból w klatce piersiowej o niejasnej przyczynie( po wykluczeniu przyczyn kardiologicznych)
• Objawy krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego (fusowate lub krwiste wymioty, smoliste stolce)
• Niedokrwistość
• Objawy dyspeptyczne u osoby przyjmującej NLPZ-y ( niesteroidowe leki przeciwzapalne), np. diclofenac, ibuprofen, naproksen…, leki przeciwpłytkowe (Acard, Polocard, Plavix)
• Uporczywe objawy sugerujące chorobę refluksową przełyku(zgaga, uczucie cofania pokarmu z  żołądka do przełyku) 
• Podejrzenie choroby trzewnej (celiakia)
• Badanie skryningowe(przesiewowe)  lub kontrolne u chorych ze zwiększonym ryzykiem rozwoju nowotworu (osoby z długoletnią chorobą refluksową przełyku, z przełykiem Barretta, z niedokrwistością złośliwą w przebiegu zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka, po upływie 20 lat od  przebytej resekcji żołądka, w przypadku rodzinnego występowania raka żołądka )

W przypadku rozpoznania  wrzodu żołądka lub dwunastnicy wskazane jest pobranie wycinków na   obecność Helicobacter pylori (test urazowy).  Badanie kontrolne z oceną skuteczności leczenia p/bakteryjnego po eradykacji Helicobacter pylori (test urazowy) można wykonać najwcześniej 4 tygodnie po zakończeniu antybiotykoterapii.

Gastroskopia jest badaniem bezpiecznym, krótkim (zwykle trwa kilka minut), niebolesnym, mało obciążającym chorego.            

Istnieją jednak przeciwwskazania:

• świeży zawał serca
• ostra niewydolność oddechowa
• niedociśnienie i wstrząs
• niekontrolowane nadciśnienie
• brak współpracy z pacjentem

Ciąża nie jest przeciwwskazaniem do wykonania gastroskopii, jednak koniecznie należy rozważyć wskazania  jej wykonania.

Są uzupełniające w stosunku do gastroskopii i nie mogą jej zastąpić. Należą do nich : badanie radiologiczne z papką barytową, USG jamy brzusznej, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny,  manometria, pH-metria przełykowa, kapsułka endoskopowa.

Przed gastroskopią nie powinno się przez 6 godzin jeść i przez 3-4 godziny pić. W przypadku zaburzeń opróżniania żołądka  np. u pacjenta z gastropatią cukrzycową  lub zwężeniem odźwiernika ) czas ten należy wydłużyć. Korzystne może być w takim przypadku zastosowanie diety płynnej w dniu poprzedzającym badanie.

Bezpośrednio przed gastroskopią koniecznie wyjąć ewentualnie posiadane protezy zębowe

W celu zwiększenia komfortu badania można zastosować 4 rodzaje znieczulenia:

• Miejscowe znieczulenie tylnej ściany gardła lidokainą w aerosolu (najczęstszy sposób)
• Minimalną sedację
• Głębszą sedację z analgezją
• Pełną anestezję (prowadzoną przez anestezjologa) z monitorowaniem podstawowych parametrów fizjologicznych (tętno, oddech, ciśnienie tętnicze)

Pacjent leży na lewym boku, z zazwyczaj nieco uniesioną górną częścią ciała. Jeśli posiada protezy zębowe, powinien wyjąć je przed badaniem. Na dziąsła zakłada się plastikowy ochraniacz (ustnik) chroniący zęby pacjenta i endoskop przed uszkodzeniem. Następnie lekarz wprowadza przez ustnik końcówkę endoskopu do jamy ustnej,   pacjent otrzymuje polecenie  wykonania aktu połknięcia, a lekarz kontynuuje dalsze wprowadzanie endoskopu do przełyku, żołądka i dwunastnicy pod  kontrolą wzrokową (obraz na monitorze) .