Badanie endoskopowe dolnego odcinka przewodu pokarmowego  za pomocą endoskopu- przyrządu pozwalającego na obejrzenie wnętrza jelita grubego. W przypadku tego badania endoskop nazywany jest kolonoskopem (colon – „okrężnica”, skopia- „patrzę”) . Giętki aparat wprowadzany jest pod kontrolą wzroku przez odbyt, wolno przesuwany jest do przodu przez odbytnicę, a następnie wzdłuż całej okrężnicy, aż do kątnicy. Zazwyczaj istnieje również możliwość zaintubowania zastawki Bauhina i oceny końcowego odcinka jelita krętego.

Metoda

We współcześnie stosowanym, nowoczesnym sprzęcie na końcu giętkiego, elastycznego aparatu umieszczona jest mikrokamera o  szerokim kącie widzenia, która rejestruje kolorowy obraz,  przesyłany następnie do  procesora  i cyfrowo przetwarzany. Uzyskany obraz jest wyświetlany  na monitorze wysokiej rozdzielczości (HD). Obraz w postaci  zdjęć cyfrowych może być rejestrowany na nośniku cyfrowym (pendrive lub płyta CD). W razie potrzeby przez kanał biopsyjny gastroskopu  wprowadza się narzędzia endoskopowe pozwalające na pobranie materiału do  badania (histopatologicznego lub  mikrobiologicznego ). Wnętrze przewodu pokarmowego nie ma unerwienia czuciowego- stąd moment pobierania materiału nie jest odczuwany przez chorego, umiarkowanie wydłuża badanie i nie wpływa na jego bezpieczeństwo. 

Cel badania 

• Diagnostyczny
• Terapeutyczny (zabiegowy) 
• Profilaktyczny

Wskazania do wykonania kolonoskopii diagnostycznej

• Krwawienie do przewodu pokarmowego 
• Niewyjaśniona niedokrwistość
• Podejrzenie raka jelita grubego
• Przewlekła  biegunka o niejasnej etiologii
• Nieswoiste zapalenia jelita grubego - diagnostyka i nadzór 
• Badania skryningowe (przesiewowe)  w celu wykrycia polipów i wczesnego raka

Jakie objawy powinny skłaniać do wykonania kolonoskopii?

• krew w stolcu lub krew utajona w kale
• niezamierzona utrata masy ciała 
• uporczywe lub nieefektywne  parcie na stolec, albo bezwiedne oddawanie stolca
• bóle w dolnej części brzucha
• przewlekłe zaparcie
• przewlekła biegunka
• trwała zmiana kształtu stolca (wąski stolec – „ołówkowaty")

Wskazania do wykonania kolonoskopii zabiegowej 

• tamowanie krwawień (techniki iniekcyjne, klipsowanie, techniki termiczne- APC(argon)
• usuwanie polipów (polipektomia) lub zmian płaskich (mukozektomia)
• usuwanie ciał obcych 
• poszerzanie zwężeń łagodnych i nowotworowych

Kolonoskopia diagnostyczna

Badanie ma na celu ocenę struktury powierzchni błony śluzowej jelita grubego. W trakcie badania  w momencie stwierdzeniu obecności zmiany chorobowej  istnieje możliwość pobrania kleszczykami biopsyjnymi  materiału  do badania histopatologicznego, który  po wykonaniu odpowiedniej obróbki (utrwalenie i barwienie) jest dalej poddany badanu pod mikroskopem przez lekarza specjalistę- patomorfologa/histopatologa.  Bardzo często, zwłaszcza osób po 50 roku życia  w trakcie kolonoskopii stwierdza się obecność polipów.

Polipy jelita grubego

Polip  oznacza każde uniesienie tkanek ponad powierzchnię błony śluzowej. W jelicie grubym wyróżniamy polipy nowotworowe i nienowotworowe. Mogą być pojedyncze lub mnogie. Najczęstszym typem polipów u dorosłych są polipy nowotworowe (gruczolaki). Prawdopodobieństwo przemiany rakowej zależy od typu  (cewkowy, cewkowo-kosmkowy, kosmkowy, ząbkowany) oraz wielkości gruczolaka. Małe gruczolaki złośliwieją rzadko, natomiast wśród polipów o średnicy ponad 2 cm ok. 40% ma utkanie raka. Określenie typu polipa należy do histopatologa (badanie pod mikroskopem).

Gruczolaki jelita grubego mogą pojawić się w każdym wieku, ale wyraźny wzrost zapadalności dotyczy osób po 30 roku życia. Najczęstsze umiejscowienie – w odbytnicy i esicy. 

Objawy:

Małe polipy – bezobjawowe.

Większe polipy – głównym objawem może być jawne krwawienie (zwłaszcza przy lokalizacji polipa w dystalnym odcinku jelita grubego),  rzadziej niedokrwistość, parcie na stolec, domieszka czystego lub krwistego śluzu w kale.

Duże guczolaki kosmkowe esicy i odbytnicy (w trakcie badania widoczne jako rozległe przysadziste polipy) mogą wywoływać obfitą biegunkę o dużej zawartości elektrolitów prowadząc do poważnych zaburzeń elektrolitowych (niedobór potasu).

Największe znaczenie w diagnostyce polipów ma badanie kolonoskopowe.

Leczenie:

Lekarz wykonujący badanie korzystając z zaawansowanej techniki obrazowania (np. NBI)  jest wielokrotnie w  stanie ocenić  charakter polipów  na podstawie ich wyglądu zewnętrznego. Stwierdzenie obecności polipa gruczołowego jelita grubego oraz polipa o niejednoznacznych makroskopowo charakterze jest wskazaniem do jego usunięcia, z następowym poddaniem uzyskanego materiału ocenie histopatologicznej. Najczęściej możliwe jest usunięcie miejscowe polipa (polipektomia endoskopowa) za pomocą pętli diatermicznej lub kleszczyków wprowadzanych do światła jelita przez kanał biopsyjny kolonoskopu. Endoskopowe usuwanie polipów jest zabiegiem bezbolesnym. Możliwość usunięcia polipa ograniczona jest jego wielkością i morfologią,  doświadczeniem zespołu personelu (lekarza i pielęgniarki) i  wyposażeniem pracowni endoskopowej.

Profilaktyka raka jelita grubego – badania przesiewowe

Kolonoskopia odgrywa kluczową rolę w profilaktyce, rozpoznawaniu i nadzorze pooperacyjnym raka jelita grubego. Cel profilaktyczny jest realizowany poprzez badania skryningowe, czyli badania przesiewowe (wykonywane w populacji osób zdrowych, bez objawów chorobowych), których główną rolą jest ograniczenie umieralności z powodu nowotworów jelita grubego. Cel ten można osiągnąć przez wykrywanie raka we wczesnych stadiach, poddających się leczeniu oraz przez wykrywanie i usuwanie (eradykację) gruczolaków, które są stanem przedrakowym. 

Kolonoskopia ma największą czułość i swoistość w rozpoznawaniu zmian przednowotworowych i nowotworów jelita grubego.

Kto wykonuje kolonoskopię?

Kolonoskopię powinien wykonywać wykwalifikowany personel (lekarz posiadający odpowiednie uprawnienia przy asyście pielęgniarki endoskopowej).  Niezwykle  ważnym czynnikiem wpływającym na jakość i bezpieczeństwo  wykonywanego badania  jest  odpowiednio długi staż  pracy lekarzy i pielęgniarek w zakresie endoskopii gastroenterologicznej,  przebyte szkolenia w ośrodkach referencyjnych oraz  liczba wykonanych wcześniej zabiegów diagnostycznych, oraz  terapeutycznych.

Znieczulenie (sedacja)

W celu zwiększenia komfortu badania można zastosować następujące rodzaje znieczulenia:

• Minimalna (płytka) sedacja
• Głębsza sedacja z analgezją(analgosedacja)
• Pełna znieczulenie (prowadzone wyłącznie  przez lekarza anestezjologa) z monitorowaniem podstawowych parametrów fizjologicznych (tętno, oddech, ciśnienie tętnicze, saturacja, ekg)

Przebieg badania kolonoskopowego

Kolonoskopia jest zazwyczaj dość dobrze tolerowana przez pacjenta. Badaniu może jednak  towarzyszyć uczucie rozpierania, wzdęcia, czasem ból w jamie brzusznej. W trakcie badania pacjent leży początkowo na lewym boku, później lekarz poleca zmianę pozycji na wznak. Lekarz wykonujący badanie endoskopowe powoli, pod kontrolą wzroku wprowadza kolonoskop do jelita. Dociera do końcowego odcinka jelita grubego(kątnicy) i zazwyczaj również  do jelita krętego. Zarówno  wprowadzając jak i wycofując endoskop ocenia dokładnie wygląd śluzówki oraz odchylenia od stanu prawidłowego. Czas trwania badania jest różny w zależności od jakości przygotowania jelita do badania, warunków anatomicznych, reakcji pacjenta oraz stwierdzanych zmian. Przeciętnie badanie diagnostyczne trwa od 15 do 30 minut, natomiast kolonoskopia terapeutyczna ( w zależności od rodzaju wykonywanego zabiegu) może trwać wielokrotnie dłużej..